Hoofdstuk 1 Historie
De Hervorming:
Ontstond in Rooms-katholieke kerk. De mensen waren ontevreden, ze wilden ruimte voor eigen geloofs inzichten en kerkdiensten in de volkstaal in plaats van Latijn.
Maarten Luther verzette zich tegen kerkelijke misstanden zoals de aflaathandel. Hij spijkerde 95 stellingen aan de kerkdeur met daarin kritiek. Johannes Calvijn werd grondlegger van het Calvinisme. Allebei benadrukten ze het belang van hard werken, ijver, spaarzaamheid en plichtbetrachting. De opvattingen van deze twee hervormers konden snel verspreid worden door middel van drukpers.
De Republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden:
Karel V was heer van de Nederlanden en Spanje, hij regeerde door middel van absolutistische centralisatiepolitiek. Filips II volgde zijn vader op. De calvinisten verzetten zich tegen de geloofs vervolging. Willem van Oranje werd leider van verzet tegen Filips II. Alva werd naar de Nederlanden gestuurd voor het bestrijden van ketterij en voor het doorvoeren van het absolutisme. De Tachtigjarige Oorlog volgde.
De Nederlanden viel uiteen in een onafhankelijke republiek in het noorden, de republiek van de Zeven Verenigde Nederlanden en een zuidelijk deel dat in Spaanse handen bleef. Toen de Vrede van Munster was getekend en de oorlog voorbij was, was er een tegenstelling in de politiek. Johan van Oldenbarnevelt wilde vrede met Spanje terwijl Maurits juist de oorlog wilde voortzetten. De contraremonstranten (aanhangers van Maurits) accepteerden de predesinatieleer van Calvijn maar de remonstranten (aanhangers van Van Oldenbarnevelt) niet. De remonstrantse leer werd veroordeeld. De synode besloot dat er een vertaling van de bijbel in het Nederlands moest worden gemaakt, de Statenbijbel.
Hoofdstuk 2 Cultuur
Vanaf de 14e eeuw gingen de geleerden steeds meer nadenken over de mens zelf, het humanisme werd gevormd. Het theocentrische, op God gerichte, beeld werd vervangen door een antropocentrisch, op mens gericht, beeld. De mens verschilde van het dier door zijn vermogen tot spreken (grammatica, retorica) en ethiek. Erasmus was een bekende Humanist hij had een afkeer van kerkelijke rituelen en gebruikte klassieke literatuur als leidraad voor de studie van bijvoorbeeld de Bijbel. Hij pleitte voor gematigdheid, gewetensvrijheid, vrede en tolerantie.
De Renaissance was een poging de klassieke oudheid te doen herleven in cultuur, kunst en literatuur. Florence was een belangrijk centrum voor de Renaissance.
P.C. Hooft, een van de belangrijkste dichters uit de Republiek verbleef in Florence voor de literatuur en kunst. Er werden gebouwen met klassieke vormen gebouwd zoals Colosseum. Ook werd Vitruvius gemaakt met symmetrie en proportie. Lineaire perspectief werd toegepast in schilderkunst. De mythologie werd ook herontdekt. In de kunst werden verhalen van klassieke goden verwerkt. De inhoud werd ook belangrijk gevonden.
Enige klassieke literaire genres waren epos, komedie en tragedie. Klassieke Romeinse schrijvers werden nagevolgd en bestudeerd. Hun werken werden vertaald, translatia, nagebootst, imitatio en uiteindelijke wilde men de klassieken overtreffen, aemulatio.
Renaissance literatuur is bedoeld voor geschoold, elitair publiek dat verwijzingen naar en spelen met klassieke bronnen kon volgen en waarderen. Literatuur moest belerend en diepzinnig zijn, vol mythologische toespelingen, taalspel, woordspelingen en dubbelzinnigheden.
Het classicisme ontwikkelde zich uit de Renaissance. Het streefde naar een ge��dealiseerde weergave van de werkelijkheid. Het paste bij regenten, rijke en machtige burgers of stadsbestuurders en vorsten. In Amsterdam werd ���Nil volentibus arduum��� opgericht. Dit was een genootschap voor het classicistishce toneel.
Hoofdstuk 3 Literatuur
De individuele auteur werd steeds belangrijker in de 16e en 17e eeuw. Ze waren niet meer anoniem maar hun naam stond erbij. Er was een geleidelijke verandering van traditionele rederijkersliteratuur naar meer geleerde en humanistische Renaissanceliteratuur in de volkstaal. Schrijvers, zoals P.C. Hooft, Samuel Coster en Joost van den Vondel, zagen zichzelf als volksopvoeders en opinievormers. Ze waren kritisch maar nooit revolutionair. Ze verdedigden christelijke en humanistische levensidealen en benadrukten universele waarheden. Sommige schrijvers schreven meer voor vrienden dan voor iedereen maar sommige zoals Jacob Cats schreef voor de grote lezerskring met eenvoudig taalgebruik, pakkende verhalen en leerzame onderwerpen.
De Nederlandse Renaissanceliteratuur functioneerde als geleerd spel met literaire voorbeelden, bronnen, traditie en conventies. Het werk van P.C. Hooft was diepzinnig, raadselachtig, dubbelzinnig vol mythologische verwijzingen en woordspel. Petrarkisme was vooral in liefdesgedichten en liederen:
– de liefde moest onvervuld blijven
– de minnaar bewonderde en beminde maar zijn liefde bleef onbeantwoord
– de liefde is pijn en genot, de verliefde minnaar is vrij en gevangen.
Het petrerkisme was een literair spel en voor dichters een uitging eigen variaties en accenten aan te brengen.
Emblematiek:
Een embleem is een afbeelding van een algemene waarheid of les. Een embleem had een drieledige vorm. een motto (opschrift), pictura(afbeelding) en een subscriptio (bijschrift of uitleg). Het bijschrift verleende aan motto en pictura een diepere betekenis. De emblematiek paste in raadselachtigheid van de Renaissanceliteratuur. Er werd verwezen naar mythologie, geschiedenis, maar ook alledaagse gebeurtenissen of onderwerpen.
Bij didactische verhalen gaat het om de spannende of ontroerende verhalen gecombineerd met morele lessen en algemene waarheden. Jacob Cats was populair. Hij schreef over de rechten, taken en plichten van de huwelijkspartners.
Liederen en liedboeken:
Veel teksten waren bedoeld om gezongen te worden. Liederen werden verzameld in liedboeken, die waren gemakkelijk mee te nemen. Later kwamen er luxeren liedboeken met een thema, de (petrarkistische) liefde, voor een specifieke doelgroep: de jeugd.
Er werden vaak nieuwe teksten bij al bestaande melodie��n geschreven, dit heet contrafactuur. Een bekende schrijven was Bredero. Onderwerpen waren boertige liederen en werden ook in de kunst gebruikt door bijvoorbeeld Jan Steen.
Sonnet:
P.C. Hooft is een van de belangrijkste sonnet schrijvers. Het is in de 13e eeuw in Itali�� ontstaan en werd de Renaissancedichtvorm. Een sonnet bestaat uit 14 regels: 4-4-3-3.
Vondel begon als schrijven van treurspelen. Zijn bekendste tragedie is Gysbreght van Aemstel. Kenmerkend voor de Renaissancecultuur van imitatio zijn tal van parallellen tussen de tekst van Vondel en zijn brontekst Vergilius.
Hij streefde naar treurspel gebaseerd op Aristoelische tragedie.
Lucifer is een treurspel door Vondel. Lucifer wordt aanvoerder van opstandige engelen.