Over euthanasie spreken is niet gevaarlijk,

er niet over spreken wel.
Euthanasie bij psychisch lijden

In Belgi�� is euthanasie geregeld in de wet van 28 mei 2002. Euthanasie wordt erkend als het recht van iedere zieke om te kiezen voor het leven of de dood, voor zover hij zich bevindt in de omstandigheden bepaald in de wet.

ALBERT II, Koning der Belgen,
Aan allen die nu zijn en hierna wezen zullen, Onze Groet.
De Kamers hebben aangenomen en Wij bekrachtigen hetgeen volgt:
Artikel 1. Deze wet regelt een aangelegenheid als bedoeld in artikel
78 van de Grondwet.

HOOFDSTUK I. ��� Algemene bepalingen
Art. 2. Voor de toepassing van deze wet wordt onder euthanasie
verstaan het opzettelijk levensbee��ndigend handelen door een andere
dan de betrokkene, op diens verzoek
���
Kondigen deze wet af, bevelen dat zij met ‘s Lands zegel zal worden bekleed en
door het Belgisch Staatsblad zal worden bekendgemaakt.
Brussel, 28 mei 2002.
ALBERT
Van Koningswege:
De Minister van Justitie,
M. VERWILGHEN
Met ‘s Lands zegel gezegeld:
De Minister van Justitie,
M. VERWILGHEN.
(Belgische Federale Overheidsdiensten, 2016)
1. Euthanasie uit de doeken
In Belgi�� is euthanasie sinds september 2002 onder strenge bepalingen toegelaten. Per dag wordt er in ons Belgi�� gemiddeld ����n euthanasie gepleegd, dit cijfer is afgeleid uit het aantal aanvragen/meldingen dat de federale controlecommissie per maand krijgt. In 2015 zijn er 88 euthanasie aanvragen uitgevoerd omwille van psychische lijden, dit tegenover 6 su��cides per dag. 80% van deze meldingen is in het Nederlands geformuleerd, waardoor wij ook kunnen afleiden dat er dus een duidelijk verschil is in de verdeling Vlaanderen-Walloni��. Volgens een onderzoek dat liep in de periode van 2001-2002 was 0,30% van de overlijdens in Vlaanderen euthanasie. In tegenstelling daarvan was 1,50% van de overlijdens een levensbe��indiging zonder uitzonderlijk verzoek, de grote meerderheid van deze gevallen waren pati��nten die wilsonbekwaam waren, vaak doordat het ziekteproces te ver gevorderd was. Wordt onmiddellijk duidelijk dat tegenover elk geval van euthanasie ongeveer 5 gevallen van levensbe��indiging zonder uitdrukkelijk verzoek staat, wel valt op te merken dat het aantal gevallen van euthanasie in Vlaanderen vrij beperkt is ten opzichte van de totaliteit van de beslissingen rond het levenseinde. (Gezondheid NV, 2016)

De probleemstelling die ik in deze paper wil aankaarten is het feit dat in Belgi�� is euthanasie op basis van ondraaglijk psychisch lijden onder zeer strikte voorwaarden wordt toegelaten. De aandoening moet onbehandelbaar zijn, er mag geen perspectief zijn op duurzame verbetering en er mag geen doeltreffende therapie beschikbaar zijn met degelijke resultaten. Men moet de aanvraag tot euthanasie overwogen hebben, vrijwillig indienen en herhaaldelijk gevraagd hebben. Tegelijk moet de pati��nt onomkeerbaar en ondraaglijk lijden, ofwel uitbehandeld zijn, en daar wringt het schoentje bij psychisch lijden. Wanneer is iemand die psychisch lijdt uitbehandeld? Bij een fysieke ziekte is dit meestal een eenduidig antwoord. Wanneer de artsen zeggen dat geen enkele behandeling (chemo, bestraling, andere medicatie) de levenskwaliteit gaat verbeteren. Bij psychisch lijden is de behandeling vaak medicatie in combinatie met therapie, en wanneer heeft iemand alle therapie��n die men biedt geprobeerd? Wanneer is mijn uitbehandeld?

2. Euthanasie in de wereld
In de Verenigde Staten is euthanasie in vrijwel elke staat illegaal, in Montana, Oregon en Washington is euthanasie wettelijk geregeld. De wet staat bekend als ���Death with Dignity Act��� en voorziet dat de arts een dodelijke dosis barbituraten (een afgeleide stof ie een dempende werking heeft op het centraal zenuwstelsel) mag voorschrijven zodat de pati��nt zelfdoding kan plegen. In tegenstelling tot euthanasie in Belgi�� mag de arts niet aanwezig zijn bij inname van het middel. De Duitse wetgeving verbiedt euthanasie, er wordt wel nog steeds een hevige discussie rond vrijwillige zelfdoding gevoerd. Deen Bj��rn Ibsen, een hoogleraar anesthesie uit Kopenhagen, pleegde in 1974 talrijke keren euthanasie op pati��nten in hopeloze toestand met een overdosis morfine. In Nederland werd euthanasie voor het eerst gevormd in de wet ���Toetsing levensbe��indiging op verzoek en hulp bij zelfdoding���, die in werking trede op 1 april 2002. Deze wet heeft sindsdien heel wat evoluties doorgemaakt en in 2011 werd er voor het eerst in Nederland euthanasie toegepast op iemand die leed aan een zware vorm van dementie.

In de meeste landen op de wereld is euthanasie dus illegaal. Als een arts iemand helpt met euthanasie of hulp bij zelfdoding, wordt hij of zij vervolgd. In Nederland en Belgi�� is dat, zoals hierboven beschreven, niet zo. Sinds 2002 mogen artsen pati��nten helpen met euthanasie als ze dat willen. De enige andere landen waar dit mag zijn Luxemburg, Zwitserland en Japan. Het mag ook in een paar staten van de Verenigde Staten en Mexico en in een aantal provincies in Canada. In Colombia is de situatie erg ingewikkeld. Wat ook in een paar landen mag, zoals in Duitsland en India, is mensen in een vegetatieve toestand te euthanaseren.

3. Wat is onomkeerbaar, ondraaglijk psychisch lijden?
Volgens de euthanasiewet moet de pati��nt onomkeerbaar en ondraaglijk lijden en ziek zijn. Onomkeerbaarheid is bij lichamelijke ziektes gemakkelijker te meten dan bij psychische ziektes, wanneer iemand in een vegetatieve toestand verkeerd is dit onomkeerbaar, de pati��nt is dan meestal ook al hersendood verklaard. Ondraaglijkheid is ook een moeilijk meetbaar begrip, dit hangt af van de pijngrens van een persoon. Sommige pati��nten scoren voor een gebroken arm een 7/10 op de pijnschaal terwijl anderen er maximum een drie aan geven. En dit geldt dan enkel maar voor een gebroken arm.

3.1. Onomkeerbaar
Het lijden van een pati��nt wordt beschouwd als onomkeerbaar of uitzichtloos als de ziekte die het ondraaglijk lijden veroorzaakt niet te genezen is en er geen mogelijkheid bestaat om de symptomen te verzachten zodat de ondraaglijkheid verdwijnt. Onomkeerbaarheid of uitzichtloosheid is in medisch opzicht redelijk objectief vast te stellen, de onomkeerbaarheid wordt door de arts vastgesteld op basis van de diagnose en prognose. Of er nog palliatieve behandelingsopties zijn, hangt enerzijds af van de verbetering die hiermee kan worden bereikt en anderzijds welke belasting dit meebrengt voor de pati��nt. (Regionaal Toetsingscommissie Euthanasie, 2016)

3.2. Ondraaglijk lijden
Ondraaglijk en onomkeerbaar lijden is een voorwaarde om euthanasie te kunnen laten toepassen. Maar lijden is een moeilijk meetbaar begrip, iedereen maakt een eigen inschatting. Deze kan be��nvloed worden door de mate waarin men betrokken is. Nederlandse onderzoekers hebben naar aanleiding van deze stelling onderzoek gevoerd naar de verschillende mate waarin bepaalde situatie uitzichtloos en ondraaglijk bestempeld worden. 300 huisartsen, 150 SCEN-artsen (Steun en Consultatie bij Euthanasie in Nederland) en 27 leden van de toetsingscommissies kregen een aantal casussen voorgelegd waarin de euthanasievraag aan bod kwam. Helaas was de respons ondermaats, toch waren er opmerkelijke resultaten.
In het typische geval van terminale ziekte met veel pijn en een korte levensverwachting was er een consensus. De duidelijke overeenkomst werd duidelijk minder wanneer er niet enkel fysieke problemen aan bod kwamen, klaar met het leven, verlies van waardigheid, angst voor aftakeling, dementie, ��� Huisartsen waren het niet vaak eens met het verzoek van de pati��nt en met de SCEN-artsen en de toetsingscommissie wanneer het over dit soort lijden ging.

SCEN-artsen Toetsingscommissie Huisartsen
Dementie 33% 24% 2%
Angst voor aftakeling 43% 59% 28%
Verlies van waardigheid 62% 88% 48%
Klaar met leven 27% 35% 18%
De opmerkelijke verschillen kunnen met allerlei aspecten te maken hebben. Het onderzoek laat in ieder geval zien dat er door artsen minder vrij gedacht wordt dan door SCEN-artsen en toestemmingscommissie, wanneer psychische factoren een rol spelen. (Schers, 2010)

3.3. Uitzichtloosheid is moeilijk te objectiveren
Op 8 december van vorig jaar publiceerden 65 proffen, psychiaters en psychologen een open brief aan de regering om de ���banalisering��� aan te klagen, ze vragen om de wetgeving aan te passen. Jaarlijks overlijden er in Belgi�� zo���n 2000 mensen na euthanasie, 2 tot 3 procent van die groep vraagt euthanasie aan op basis van ondraaglijk psychisch lijden, dat stemt overeen met 50 gevallen de afgelopen twee jaar. De 65 ondertekenaars zijn niet anti-euthanasie maar stellen dat ongeneeslijk psychisch lijden, bij bijvoorbeeld een depressie, niet objectief kan vastgesteld worden. ���Er is maar ����n iemand die weet hoeveel pijn het doet op de moment zelf���, verduidelijkt professor Ariane Bazan (professor klinische psychologie aan de ULB). Professor Bazan haalt het voorbeeld van een 24-jarig West-Vlaams meisje aan, Laura (haar gefingeerde naam in het artikel in De Morgen van 8 december 2015) leed al jaren aan psychiatrische problemen, afgelopen zomer zou ze euthanasie krijgen, maar daar zag ze op het laatste moment van af. Hiermee duidt professor Bazan op de relativiteit van ongeneeslijk en ondraaglijk lijden. (Beyen, et al., 2009)

4. Het ja-kamp
Zoals reeds duidelijk is, zijn er heel wat professoren waaronder professor Bazan die het neekamp duidelijk vertegenwoordigen. Zij zijn compleet tegen euthanaseren omwille van psychisch lijden. Toch is er ook een duidelijk ja-kamp in deze discussie. Dokter Thienpont is psychiater en LEIFarts, zij en haar levenspartner Tony Van Loon, wie jurist is, maken beide deel uit van ULteam, het Uitklaring Levenseindevragenteam. Lieve Thienpont is daarnaast voorzitter en haar partner stichtend lid van Vonkel in Gent.

4.1. De definitie van ondraaglijk psychisch lijden
Ondraaglijk psychisch lijden kun je moeilijk in een definitie vatten. Centraal staat de wijze waarop iemand een psychiatrische aandoening beleeft. De meeste mensen hebben het gevoel dat ze overrompeld worden door een ziekte die hun leven helemaal overhoophaalt. De psychische problematiek tast hun levenswil aan. Ze vallen er mee samen. Vaak lijden deze mensen in stilte. Ze schamen zich, voelen zich machteloos en onbegrepen. Kenmerkend is de intense eenzaamheid, het sociale isolement en het gemis aan betrokkenheid op het leven. Ze raken op alle vlakken in de problemen.
Vlaanderen heeft een zeer hoog su��cidecijfer, anderhalve keer hoger dan het Europese gemiddelde. Een groot percentage zijn psychiatrische pati��nten. Het inbrengen van de mogelijkheid tot euthanasie voor pati��nten met ondraaglijk, perspectiefloos psychisch lijden en een absolute doodswens, is veeleer een deontologische plicht dan een gevaar. Voor velen brengt het rust de mogelijkheid te kennen. De enkelingen die de wens uiten om op een waardige manier en liefdevol omringd te sterven, moeten we durven te helpen. (Thienpont, Lieve, & Van Loon, 2013)

4.2. Hoe komt men tot een euthanasieaanvraag?
De vraag tot euthanasie heeft als kenmerk dat het een weloverwogen vraag is, zowel de pati��nt, diens familie als de behandelde arts bekijkt of de vraag gegrond is. De pati��nt heeft vaak een lange ziektegeschiedenis, ook jonge mensen zoals Emily (Laura, de gefingeerde naam van het 24-jarig West-Vlaams meisje) hebben vaak een lange voorgeschiedenis van psychische diagnoses. En hierbij benadruk ik het meervoudige karakter van diagnose, er zijn na diagnostisering veel behandelingen opgestart, zowel medicinaal als therapeutisch. Er is vaak reeds een su��cidepoging aan vooraf gegaan, of su��cidale gedachten, hetzelfde geld voor automutilatie. Als laatste aspect, om duidelijk te maken dat deze vraag niet impulsief van karakter is, zijn er de destructieve gevolgen die de pati��nt ondervindt aan zijn/haar psychiatrische problemen, zoals relationele problemen, kleiner wordend sociaal netwerk, economische problemen, en dergelijke. Vaak zijn het pati��nten zonder hoop of perspectief op genezing, maar zijn zij bang voor het plegen van su��cide omwille van de gruwelijkheid, pijnlijkheid en de onzekerheid van het slagen hiervan. De combinatie van voorafgaande aspecten zorgt voor een euthanasieaanvraag.

Bij aanvang van een euthanasieprocedure wordt er steeds gevraagd of familie/vrienden/naasten van de vraag weten, wanneer dit niet het geval is zal dokter Thienpont hier wel op aansturen omdat dit wel belangrijk is, hierdoor is er kans op uitwisseling van info: waarom de vraag, kunnen we iets doen, .. Ook bestaat er de kans op een nieuwe wending, er zijn pati��nten die na de vraag en de bekendmaking van hun vraag aan de familie zo goed worden opgevangen en hierdoor niet meer alleen zijn dat de euthanasievraag zelf stilletjes slijt. Verder is er kans op een sereen en een omringd afscheid wanneer de euthanasie wordt uitgevoerd, vier op vijf van de ge��uthanaseerde wordt omringd bij het inslapen, bij su��cide zijn de plegers altijd alleen.

Natuurlijk is er ook steeds weerstand zowel van familieleden als van de arts bij wie de vraag als eerst gesteld wordt. Er heerst onwetendheid bij de familie en vaak gebrek aan ervaring bij de arts, niet elke arts is al geconfronteerd met dergelijke vraag. Er is steeds de kans op een ethisch bezwaar bij de arts, dit bezwaar wordt steeds gerespecteerd, het is geen verplichting om hieraan deel te nemen. Ook de godsdienst van de pati��nt, arts of familie kan voor weerstand zorgen, als laatste is er de angst voor de dood en een moeilijke aanvaarding van de doodswens.

Zoals er weerstand is, zijn er ook voordelen aan de euthanasievraag, zo is er de verplichting tot communicatie, euthanasie wordt namelijk niet uitgevoerd zonder een bezoek aan een psychiater. De doodwens wordt, door de verplichting tot communicatie, uit de stilte gehaald. Er worden natuurlijk ook alternatieven aangereikt en er komt voor de pati��nt hoop op een beter leven, indien hij/zij beslist voor een stopzetting van de procedure, of een betere dood, wanneer de procedure wordt verdergezet en dus een serene dood het einde zal zijn voor de pati��nt. (Thienpont L. , 2016)

4.3. 100 pati��nten van dokter Thienpont in cijfers
Tussen 2007 en december 2011 zijn 100 pati��nten naar Lieve Thienpont verwezen voor een psychisch consult na hun euthanasie aanvraag wegens ondraaglijk psychisch lijden. Bij 48 van hen werd te vraag ontvankelijk verklaard, 35 pati��nten werden ge��uthanaseerd. En de overige twee pleegden zelfmoord nog voor de euthanasie kon plaatsvinden.

Elf van de 100 pati��nten stelden zelf de vraag uit of trokken ze zelfs in. Acht van hen stelde dat de goedkeuring van de aanvraag geruststellend was om de euthanasie uit te stellen. Twee pati��nten werden onder druk van hun familie gevraagd om de vraag in te trekken en ����n pati��nt werd opgenomen in een penitentiaire instelling waardoor de euthanasie niet plaats kon vinden.

90% van de pati��nten waarmee dokter Thienpont een psychisch consult op basis van hun euthanasievraag had, kregen al eerder de diagnose van meer dan ����n psychiatrische aandoening, vooral depressies en/of persoonlijkheidsstoornissen. Achtendertig van hen zijn doorverwezen voor een bijkomende behandeling of onderzoek, daarbij hebben 12 pati��nten de diagnose van Aspergersyndroom gekregen. Van de 52 pati��nten bij wie de aanvraag niet werd ingelast, trokken 38 hun aanvraag in nog voor afronding van de procedure, voor acht van de 100 die Lieve Thienpont zag loopt de procedure nog, vier maakte zelf een einde aan hun lijden, ����n pati��nt stierf na palliatieve sedatie en ����n overleed aan haar aandoening. (Belga, 2015)

5. Kritische reflectie
Persoonlijk kan ik geen standpunt over dit onderwerp innemen. Wanneer mijn grootmoeder in de zomer euthanasie pleegde omwille van de ziekte van Parkinson, begreep ik dat volkomen. Ze was moe ���gestreden���, zoals wij het vaak verwoorden. Haar leven was mooi geweest en ze verdiende de rust waar ze zelf om vroeg.
Wanneer ik dan de documentaire ���24& ready to die��� zag was ik helemaal ondersteboven, een jong meisje die de dag van haar euthanasie het toch weigerde. Haar voorbije weken waren toch goed geweest, ze had rust gevonden in de mogelijkheid. En dat is wat Marieke ���Wielemie��� Vervoort ook zegt ���die papieren geven me rust���. Ik kan dus niet instemmen met het ja- of het neekamp. Ik ben van mening dat inderdaad iedere psychische pati��nt individueel moet bekeken worden, maar ik vrees ook dat er psychiatrische pati��nten zijn die euthanasie aanvragen als statement om aan te tonen hoe ziek ze zijn en daarna, in tegenstelling tot Emily (Laura) geen nee meer durven zeggen omwille van alle ophef die ze rond de euthanasieaanvraag hebben gemaakt.

Wat ik wel geleerd heb, is dat psychiatrische pati��nten effectief rust krijgen door het feit dat er een optie is, en dat su��cidale pati��nten liever omringd zouden sterven dan op een pijnlijke en brute manier.

Bibliografie
Belga. (2015, Juli 28). Euthanasie voor psychisch lijden: 1 op 3 aanvragen uitgevoerd. Opgehaald van Deredactie.be: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2402070
Belgische Federale Overheidsdiensten. (2016). Informatie en diensten van de overheid. Opgehaald van belgium.be: http://www.belgium.be/nl/gezondheid/gezondheidszorg/levenseinde/euthanasie
Beyen, A., Burin, M., Ceulemans, L., De Lepeleire, J., Fabri, R., Ghijsebrechts, G., . . . Van Den Noortgate, N. (2009). Euthanasie bij personen met dementie: reflectie van artsen. Tijdschrift voor Geneeskunde, 666-671.
Gezondheid NV. (2016). Gezondheid.be. Opgehaald van Euthanasie: 30 vragen: http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=3326
Leifartsen. (2016). LEIFblad. Iedereen heeft recht op een waardig levenseinde. Wemmel, Vlaams Brabant, Belgi��: Witsand.
Schers, H. (2010). Wat is ondraaglijk lijden? Huisarts& Wetenschap, 42.
The Economist (Regisseur). (2015). 24& ready to die [Film].
Thienpont, L. (2016, Oktober 28). Lezing . 2016. Turnhout, Antwerpen, Belgi��.
Thienpont, Lieve, & Van Loon, T. (2013, Maart). Stop de wereld, ik wil eraf. (M. Finoulst, Interviewer)

Leave a Comment

Time limit is exhausted. Please reload the CAPTCHA.