Meerhoven is een VINEX-locatie in het noordwesten van Eindhoven (NL). De wijk is momenteel nog deels in ontwikkeling. Meerhoven beschikt over een centrumgebied, genaamd Meerrijk. In dit centraal-liggende gebied zijn veel voorzieningen voor de bewoners van Meerhoven geconcentreerd, zoals; winkels, horeca, scholen en zorgvoorzieningen. Meerrijk is vanaf 2009/2010 ontwikkeld.
Centrumgebied Meerrijk is inmiddels een aantal jaar in gebruik. Wat de bereikbaarheid van Meerrijk betreft, bestaat de indruk dat deze voor verbetering vatbaar is.
1.2 Probleem- & doelstelling
Een goede bereikbaarheid is voor ieder centrumgebied van groot belang. Het economische belang van voorzieningen is daarbij de belangrijkste drijfveer (Hilbers & Verroen, 1992). Verschillende soorten belanghebbenden hebben baat bij deze bereikbaarheid, zoals; bewoners, bezoekers, personeel, zakelijke contacten, en de toeleveranciers/transporteurs in verband met de aan- en afvoer van goederen. Met name bij VINEX-locaties speelt bereikbaarheid een zeer belangrijk rol, omdat de relatie met de rest van de stad juist afhankelijk is van een goede bereikbaarheid. De aanwezigheid van (hoogwaardig) openbaar vervoer vormt hierbij de basis (VINEX-locaties, 2015).
De bereikbaarheid van de voorzieningen (winkels, horeca, scholen en zorgvoorzieningen) in Meerrijk staat centraal in dit onderzoek. Het doel van dit onderzoek is om, middels een analyse van de bereikbaarheid van de voorzieningen in Meerrijk, advies te geven op welke onderdelen centrumgebied Meerrijk zich zou moeten aanpassen om de bereikbaarheid te optimaliseren. Dit advies wordt vertaald in een aangepast programma van eisen. Het onderzoek is gericht op de voorzieningen ten behoeve van de bewoners van Meerhoven (lokaal niveau).
De centrale vraag van dit onderzoek is:
‘’Hoe kan de bereikbaarheid van de voorzieningen in Meerrijk verbeterd worden?’’
Deze hoofdvraag valt uiteen in een aantal sub vragen:
a. Wat is bereikbaarheid?
b. Hoe wordt de bereikbaarheid (per type voorziening) getoetst?
c. Hoe wordt de bereikbaarheid (per type voorziening) van Meerrijk beoordeeld?
d. Welke veranderen dienen plaats te vinden om de bereikbaarheid van de voorzieningen in Meerrijk te verbeteren?
1.3 Onderzoeksopzet
Het onderzoek is onderverdeeld in een tweetal onderdelen, namelijk een literatuurstudie en onderzoek op de betreffende locatie. Allereerst wordt in kaart gebracht wat bereikbaarheid precies is en op welke manier het getoetst kan worden. Voor het toetsen van bereikbaarheid worden diverse criteria opgesteld, waarbij in dit onderzoek wordt ingegaan op een viertal voorzieningen; winkels (detailhandel), horeca, scholen (onderwijs) en zorgvoorzieningen (zorg). Vervolgens wordt gekeken in welke mate en hoe bij de voorzieningen van centrumgebied Meerrijk rekening is gehouden met deze criteria. Aan de hand van de toetsing wordt tot slot bepaald of de plannen voor Meerrijk voor verbetering vatbaar zijn op het gebied van bereikbaarheid. Hieruit volgt een advies. De bereikbaarheidsanalyse, de beoordeling en het advies vormen de input voor een nieuw ontwerp. Dit wordt ook wel het ‘masterplan’ genoemd. Het nieuwe/gewijzigde masterplan wordt in een later stadium gerealiseerd en wordt niet behandeld in dit onderzoek.
2 Literatuuronderzoek
De literatuurstudie vormt de basis van het onderzoek. In dit hoofdstuk wordt onderzocht wat het begrip bereikbaarheid precies inhoud. Daarnaast wordt onderzocht op welke manier bereikbaarheid getoetst kan worden, waaruit diverse algemene (toetsings-)criteria volgen.
2.1 Definitie bereikbaarheid
Bereikbaarheid is een begrip dat op verschillende manieren geïnterpreteerd kan worden. Het begrip wordt gezien als een belangrijke voorwaarde voor economische groei en welvaart en speelt een belangrijke rol in het functioneren van de samenleving (Bruinsma & Nijkamp, 2010). Mensen willen graag een goede toegang tot werk, winkels, natuur, en gezondheids-, sociale en recreatieve voorzieningen. In de literatuur worden verschillende definities voor bereikbaarheid gehanteerd.
Het begrip wordt in diverse onderzoeken, zoals die van Hilbers & Verroen (1992), Hagoort (1999), Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (2011) en Li (2013) gedefinieerd als: de hoeveelheid tijd, moeite en/of geld die gebruikers van een activiteit moeten investeren om vanuit hun herkomstgebied de (bestemmings-) locatie van de activiteit te bereiken. Daarnaast komen ook de definiëringen van bereikbaarheid van Hakkesteegt (1993) en Geurs (2006) in een aantal onderzoeken terug. Hakkesteegt (1993) neemt bij de definitie van bereikbaarheid als uitgangspunt dat iedere verplaatsing om ergens anders activiteiten te ontplooien een offer vergt: het overwinnen van de verplaatsingsweerstand. Geurs (2006) definieert bereikbaarheid als de mate waarin de ruimtelijk-infrastructurele configuratie mensen in staat stelt ruimte gebonden activiteiten op verschillende locaties op diverse tijdstippen uit te oefenen.
In dit onderzoek wordt als uitgangspunt de eerste, meest samenvattende en eenvoudig geformuleerde definitie, namelijk: de hoeveelheid tijd, moeite en/of geld die gebruikers van een activiteit moeten investeren om vanuit hun herkomstgebied de (bestemmings-)locatie van de activiteit te bereiken. Moeite wordt hierbij uitgedrukt in reistijd, reiskosten en kwaliteit (Ministerie van Verkeer en Waterstaat, 1996). Het begrip bereikbaarheid is echter op verschillende manieren te meten. Dit is afhankelijk van diverse aspecten, waar in de volgende paragraaf op in wordt gegaan.
2.1.1 Aspecten van bereikbaarheid
Uit onderzoek van Hilbers & Verroen (1992) kan geconcludeerd worden dat voor het meten van bereikbaarheid een groot aantal bereikbaarheidsmaten beschikbaar zijn. Deze maten beogen allemaal de bereikbaarheid van een locatie te meten, maar de uitkomsten kunnen echter sterk variëren. In hetgeen dat gemeten wordt en de nauwkeurigheid daarvan worden grote verschillen waargenomen. Hierdoor is het van belang eenduidig te formuleren welke bereikbaarheid gemeten moet worden, voordat een bereikbaarheidsmaat gekozen kan worden (Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid, 2011).
Bereikbaarheid is, zoals eerder vermeld, een breed begrip en kan vanuit diverse perspectieven gezien worden. Het begrip kan vanuit een individu bekeken worden, maar ook vanuit activiteiten, locaties, diverse vervoerswijzen en als overheidsdoelstelling. Het aspect ‘perspectief’ kan vervolgens gekoppeld worden aan een of meerdere verplaatsingsmotieven. Voorbeelden hiervan zijn: personeel (woon-werk verkeer), bezoekers (recreatief verkeer), zakelijk verkeer, aan- en afvoer van goederen en sociaal verkeer. Dit verplaatsingsmotief kan opgedeeld worden in diverse vervoersmodaliteiten, zoals te voet, fietsen, openbaar vervoer, auto, vliegtuig en schip. Tot slot kan er op verschillende schaalniveaus naar het aspect gekeken worden (Dijst, Geurs, & van Wee, 2009). In onderstaande tabel is een overzicht weergeven van de aspecten die van belang zijn voor het bepalen van de definitie van de gewenste vorm van bereikbaarheid.